Kırmızı ette fiyat artışına ‘yapısal sorunlar ve maliyet artışı’ sebep oluyormuş

Rekabet Kurumu Lideri Birol Küle, Rekabet Şurası tarafından alınan kararla kırmızı et dalına yönelik başlatılan inceleme hakkında bilgi verdi.

Son devirde kırmızı et dalındaki fiyat artışlarına yönelik çok sayıda şikayet aldıklarını aktaran Küle, “Bu yıl uzlaşma yordamıyla sonlandırılan ve resen açtığımız bir soruşturmamızda hayvan besiciliğinin yanı sıra et ve et eserlerinin üretimi ve satışı alanında faaliyet gösteren pazardaki önder bir teşebbüse, perakendecilerin raf fiyatlarını belirlediği tespiti sonucunda idari para cezası tesis edildi.” diye konuştu.

Diğer yandan son iki yılda iki farklı ön araştırmayla kesimde yaşanan fiyat artışlarının rekabeti kısıtlayıcı nitelikteki teşebbüsler ortası muahedeler ve/veya teşebbüs birliği kararları kaynaklı olup olmadığını incelediklerini vurgulayan Küle, şöyle devam etti:

“Bu incelemelerde görülen en temel olgu, bölümdeki fiyat artışlarının ardında kimi yapısal problemlerin olduğu tespitidir. Bu nedenle dala ait piyasa dinamiklerini derinlemesine inceleyerek, pazarda faaliyet gösteren oyuncuların karşılaştığı yapısal sıkıntıları detaylı bir biçimde tespit etmek istedik. Bu tespitle kelam konusu meselelere tahlil teklifleri getirmeyi ve pazardaki rekabet şartlarının güzelleştirilmesine yönelik rekabet siyaseti teklifleri geliştirmeyi hedefledik. Nihayetinde bu münasebetlerle kırmızı et piyasasına yönelik olarak bir dal incelemesi başlatmış olduk. En temel maksadımız, tüketicilerin kırmızı eti daha ucuza tüketebilmesi ve pazarın daha rekabetçi olabilmesi için neler yapılabileceğini araştırmak.”

Salgın ve savaş etkisi

Kırmızı et piyasasının besicilikte kullanılan ham husus fiyatlarından direkt etkilendiğine işaret eden Küle, Kovid-19 salgınıyla başlayan ve sonrasında Ukrayna-Rusya Savaşı ile devam eden süreçte ham unsur ve güç fiyatlarında önemli artışlar ve arz problemleriyle karşılaşıldığını hatırlattı.

Küle, kelam konusu problemlerin pek çok alanda olduğu üzere kırmızı et dalında de fiyat artışlarını beraberinde getirdiğini tabir ederek, halihazırda yem endüstrisinin yüzde 45 ithal yem ham hususlarını kullandığını lisana getirdi.

Ukrayna-Rusya Savaşı’nın bu kaynağa erişimi güçleştirmiş olmasının, zincirleme bir tepkiyle sonuncu fiyatlarda da kıymetli bir yükseliş yaşanmasına yol açtığına dikkati çeken Küle, şu değerlendirmede bulundu:

“TÜİK datalarına bakıldığında, bilhassa 2020-2021 yıllarında kırmızı et fiyatlarındaki artış, öteki besin ürünlerindekine kıyasla düşük seyrediyordu. O periyotta çiğ süt fiyatlarının seyri de kırmızı et fiyatlarına seyrine benzeri formdaydı. Yem maliyetlerinin artması karşısında çiğ süt fiyatlarının gereğince artış gösterememesi, büyükbaş hayvancılıkta kimi işletmelerde anaç hayvanların kısma gönderilmesiyle sonuçlandı. Bu durumun, arzın artış göstermesi nedeniyle kırmızı et fiyatları üzerinde o periyotlarda baskı oluşturduğunu gözlemleyebiliyoruz fakat anaç hayvanların kesilmesi 2022’de Türkiye’de büyükbaş hayvan varlığının düşmesine yol açarak kırmızı et piyasasında arz taraflı problemler doğurmuş ve kırmızı et fiyatlarında artan talep karşısında ani yükselişler yaşanmıştır.”

‘Üretici fiyatı belirleyen taraf değil’

Küle, dal incelemesinde kelam konusu problemler üzerinde daha ayrıntılı çalışacaklarını lakin bu kademedeki bulgularına nazaran öncelikle mevcut durumda büyükbaş ve küçükbaş hayvan besiciliği alanında faaliyet gösteren yaklaşık 200 bin işletmenin bulunduğunun tespit edildiğini bildirdi.

Türkiye’de çiğ süt üretim işletmelerinin sayısıyla birlikte toplam hayvancılık işletmesi sayısının yaklaşık 1 milyon olduğunu ve bu işletmelerin birçoklarının küçük ölçekli aile işletmesi niteliği taşıdığını belirten Küle, “Bir öteki sözle işletmeler kâfi ölçeğe gelemedikleri, besin ve hayvancılık bakımından biyolojik etkenler geçerli olduğu için üretici eserlerini pazarlarken zayıf pozisyonda ve aracıya ya da kesimhaneye satış yaparken fiyatı belirleyen taraf değil. Ayrıyeten üretici örgütlerinin pazarda yeteri kadar aktif olmadığını gözlemledik.” tabirlerini kullandı.

‘Sektördeki fiyat artışları yapısal meselelerden kaynaklı’

Küle, bölüme yönelik yürüttükleri incelemelere ait de şunları kaydetti:

“Ülkemizde kırmızı et fiyatlarında son devirde meydana gelen fiyat artışlarının rekabet zıddı hareketlerden çok, besicilik bölümünde ve bölümün gelişiminde karşılaşılan yapısal meselelerden ve maliyet artışlarından kaynakladığını tespit ettik. Bunun yanı sıra mevcut durumda büyükbaş ve küçükbaş hayvan besiciliği alanında faaliyet gösteren işletmelerin birçoğunun küçük ölçekli aile işletmesinden ibaret olduğu ve işletme başına düşen büyükbaş ve küçükbaş hayvan sayısının epey düşük kaldığı, dalda yaşanan problemler nedeniyle hem besicilik faaliyetiyle iştigal eden işletme sayısının hem de artan nüfus karşısında büyükbaş hayvan varlığının gün geçtikçe azaldığı tarafında tespitlerimiz de oldu.”

Türkiye’deki meraların vasıfsız olmasından kaynaklı çoğunlukla ahır besiciliği yapıldığına işaret eden Küle, “Bu durumların yem maliyetlerini kıymetli ölçüde artırdığı, bölümde kullanılan girdilerin büyük bir kısmının ithal edilmesinden kaynaklı olarak global düzeyde yaşanan olumsuz gelişmelere ve dövizdeki hareketlere karşı bölümün epey kırılgan hale geldiği konuları da tespitlerimiz ortasında yer aldı.” dedi.

Küle, problemlere ve tahliline yönelik daha ayrıntılı incelemeler yapacaklarına dikkati çekerek, şunları söyledi:

“Sektördeki tüm paydaşlarla görüşmeler gerçekleştireceğiz fakat bu evrede tahlil için temelde üretim maliyetlerinin düşürülmesi ve küçük ölçekli işletmelerin üretimde faal bir ölçeğe ulaşmalarına katkı sağlayacak uygulamaların hayata geçirilmesinin yararlı olacağını düşünüyoruz. Bu çerçevede üretici örgütlerinin ve kooperatiflerin pazarda faal bir rol oynaması ehemmiyet arz etmektedir. Üreticilerin kooperatifler aracılığıyla daha avantajlı fiyatlarla girdiye ulaşabilmesinin tüketicilerin daha uygun fiyatlarla eserlere ulaşmasına direkt katkı sağlayacağına inanıyoruz. Başka taraftan küçük ölçekli işletmelerin teşvikler yoluyla desteklenmesi sırf en son fiyatlar için değil, daldaki istihdamın korunması için de kıymet arz ediyor. Bizim burada yapacağımız çalışmanın, dalda sürdürülebilir arz ve tüketicinin besine erişim mevzularında yol gösterici olmasını ve pazarın daha rekabetçi bir pozisyona gelmesini hedefliyoruz.”

İncelemenin kısa müddette tamamlanması planlanıyor

Arz zincirinin tüm halkalarını en son tüketiciye kadar incelemeyi planladıklarını vurgulayan Küle, ziraî nüfusun korunması için oluşturulacak toplumsal takviye düzeneklerinden şuurlu üretimin gerçekleştirilmesine hizmet edecek sektörel eğitimlere ve finansman imkanlarının artırılmasına kadar epeyce geniş uygulama alanı olduğu dikkate alındığında, dalın problemlerinin tahlilinde birçok kısma değerli vazifeler düşeceğini öngörebildiklerini lisana getirdi.

Küle, şunları kaydetti: “Örnek vermek gerekirse teknik bilgi ve vasıflı insan kaynağı için üniversitelerin, üretim maliyetlerinin düşürülmesi ismine üretici örgütlerinin, finansman imkanların artırılması için tarım kredi kooperatiflerinin ve finansal kurumların tahlile katkı sağlayabileceğini düşünüyoruz. Ayrıyeten üretici örgütlerinin dalda daha aktif biçimde yer alması sıkıntıların tahliline katkı sağlayacaktır. Kısa müddette tamamlamayı düşündüğümüz bölüm incelememizde, problemlere yönelik tahlil tekliflerine tüm detaylarıyla yer vermeyi planlıyoruz.”