Temmuz ayında çıkarılan ek bütçe kapsamında salınan yeni vergiler ve gidilen vergi artırımları, beş aylık uygulama periyodunda devletin gelirlerinde beklenenin de üzerinde bir artış sağladı.
Bütçe fazlası verilen kasım ayında tarihteki en yüksek aylık vergi tahsilatına ulaşılırken, yeni vergilerin geçerli olduğu temmuz-kasım periyodunda aylık ortalama tahsilat, birinci yarıdakini neredeyse ikiye katladı. Tüketicilerin vergi yükünün daha çok artması ile vergi daha fazla tabana yayılmış oldu.
1,1 trilyonluk artırım karşılık buldu
2023 mali yılı merkezi idare bütçesinde toplam vergi geliri amacı, 3 trilyon 199,5 milyar lira olarak hedeflenmiş ve ocak-haziran periyodundaki vergi tahsilatı, geçen yılın tıpkı devrine nazaran yüzde 55 artarak 1 trilyon 602,1 milyar lira ile yıllık maksatla uyumlu gerçekleşmişti.
Deprem sarfiyatları ve seçim hasebiyle artan kamu harcama ihtiyacı hasebiyle temmuzda çıkarılan ek bütçe ile birçok vergide artırıma ve ek vergiler koyma yoluna gidilerek, başlangıçta hedeflenenin üzerine 1 trilyon 71,2 milyar liralık daha vergi tahsilatı öngörülmüş, bu revizyonla yıllık tahsilat maksadı 4 trilyon 270,7 milyar liraya çıkmıştı.
Tahsilat ikiye katlandı
Vergi tahsilatında birinci yarıdaki yüzde 55’lik artışa karşılık, yeni vergilerin geçerli olduğu temmuz-kasım devrinde ise tahsilat, geçen yılın ayın periyoduna nazaran yüzde 121,8 oranındaki 1 trilyon 349,6 milyar liralık bir artışla 2 trilyon 457,6 milyar liraya ulaştı. Birinci yarıda 267,1 milyar lira olan aylık 
ortalama vergi geliri, temmuz-kasım periyodunda (beş ay) 491,5 milyar lira ile bunu neredeyse ikiye katladı. Bilhassa kasım ayında 668,5 milyar lira ile bütçe tarihindeki en yeksek aylık vergi tahsilatına ulaşıldı. Aylık bazda elde edilen bütçe fazlasında geçen yılın tıpkı ayına nazaran kaydedilen 356,5 milyar liralık tahsilat artışı tesirli oldu.
Üçte ikisi tüketimden
Temmuz-kasım periyodundaki tahsilatın 877,1 milyarını gelir, kar ve mülkiyet üzerinden alınan direkt vergiler, 1 trilyon 579,3 milyarını ise ÖTV, KDV üzere tüketimden alınan dolaylı vergiler oluşturdu. Yeni vergilerin geçerli olduğu bu periyotta geçen yılın birebir periyoduna nazaran kaydedilen tahsilat artışının 453,9 milyarı direkt vergilerden, 896,8 milyarı ise dolaylı vergilerden elde edildi. Anılan periyotlara nazaran direkt vergiler yüzde 107,3, dolaylı vergiler ise yüzde 131,4 arttı. Birinci yarıda yüzde 63,8 olan dolaylı vergi oranı, son beş ayda yüzde 64,3’e yükseldi. Kelam konusu oran 2022’nin temmuz-kasım devrinde ise yüzde 61,6 seviyesindeydi. Buna nazaran tüketimden alınan vergilerin toplam pastadaki hissesi daha da arttı; vergi daha fazla “taban”a yayıldı.
11 aylık tahsilat 4,1 trilyon
Yılın ikinci yarısında sağlanan süratli artışla birinci on bir ay prestijiyle toplam vergi tahsilatı, geçen yılın birebir devrine nazaran yüzde 89,6’lık bir artışla 4 trilyon 60 milyar liraya ulaştı. Geçen yıl ocak-kasım periyodunda 194 milyar, yılın tümünde ise 196,1 milyar lira olan aylık ortalama vergi tahsilatı, bu yıl birinci on bir ay prestijiyle 369,1 milyar lira seviyesinde oluştu. Böylelikle ek bütçe kapsamındaki revizyonla 4 trilyon 270,7 milyara çıkarılan yıllık vergi geliri maksadında kasım sonu prestijiyle yüzde 95,1’lik bir gerçekleşme oranına ulaşıldı. Revize yıllık gayeye nazaran gerçekleşme oranı direkt vergilerde yüzde 93,2, dolaylı vergilerde ise yüzde 96,3 oldu. Yıllık maksadın tutması için aralıkta 210,8 milyar liralık bir tahsilat yetiyor. Aralık ayı vergi gelirinde bunun üzerindeki her fiyat, revize gayenin de aşılması manasına geliyor.
Ek MTV’den 27 milyar
Ocak-kasım devrindeki tahsilatın 1 trilyon 448,6 milyar lirasını ise direkt vergiler oluşturdu. On bir aylık devirlere nazaran dolaylı vergilerdeki yüzde 100’ü aşan artışa karşılık, direkt vergilerdeki artış yüzde 72,7 oldu. Direkt vergiler kapsamında tahsilat gelir vergisinde yüzde 94,5 artışla 611,7 milyar, kurumlar vergisinde yüzde 53,7 artışla 766,7 milyar lira oldu. Direkt vergi niteliğindeki mülkiyetten alınan vergiler ise yüzde 175,2 artışla 70,2 milyar liraya çıktı. Bu kapsamda motorlu taşıtlar vergisi tahsilatı yüzde 71,3 artışla 39,2 milyar, veraset ve intikal vergisi tahsilatı da yüzde 49,3 artışla 3,8 milyar lira olurken, ek bütçe kapsamında 7456 sayılı yasa ile getirilen “Ek Motorlu Taşıt Vergisi”ndeki 27 milyar liralık tahsilat, mülkiyetten alınan vergi tahsilatını arızi olarak yüksek oranda büyüttü.
Yarıdan fazlası KDV ve ÖTV
İlk on bir aydaki vergi gelirinin yarıdan fazlası dahilde ve ithalde alınan katma paha vergisi (KDV) ile birçok eserde alınan özel tüketim vergisinden (ÖTV) geldi. Ocak-kasım devrinde dahilde KDV tahsilatı geçen yılın eş periyoduna nazaran yüzde 185,2 artışla 456,6 milyar, ithal eserlere ödenen KDV de yüzde 62,3 artışla 848 milyar liraya ulaştı. Akaryakıt ve doğalgaz, sıfır motorlu taşıt satışları, alkollü içkiler, tütün ve tütün eserleri, kolalı gazozlar, sağlam tüketim malları ve öbür eserlerin satışından elde edilen ÖTV geliri de yüzde 120,9 artışla 811,5 milyar liraya ulaştı. Bu üç kalemdeki tahsilat, toplam vergi gelirinin yüzde 52,1’ini oluşturdu.
Dolaylıdan toplam 2,6 trilyon lira
Gümrük vergisi ve dış ticaretten alınan başka vergilerden 130,3 milyar, banka ve sigorta muameleleri vergilerinden 115,6 milyar, çeşitli harçlardan 111,3 milyar, damga vergisinden 73,7 milyar, talih oyunları vergisinden 24,3 milyar, özel irtibat vergisinden 14,8 milyar, dijital hizmet vergisinden 9 milyar ve konaklama vergisinden 6,4 milyar liralık tahsilatla birlikte toplam dolaylı vergi tahsilatı yüzde 100,7 artışla 2 trilyon 601,6 milyar liraya ulaştı. Dolaylı vergilerin geçen yıl ocakkasım periyodunda yüzde 60,5 olan pastadaki hissesi, bu yıl birebir devirde yüzde 64,1’e çıktı.
